کد شجره نامه : ۵۲۲۲۲
زندگانی آیت الله میر سیّد حسن مدرس هاشمی از زبان خودشان
اینجانب سید حسن مدرس ، فرزند مرحوم آیت الله آقای میر سیّد محمّد ، متولد سال ۱۳۲۹ قمری و ۱۲۹۰ شمسی در اصفهان می‌باشم. پدر من مرحوم آیت الله میر سیّد محمد، نوه‌ی مرحوم مدرس است. پدرم از شاگردان مرحوم آیت‌الله میرزا محمد هاشم چهارسوقی و آیت‌االله سید محمدباقر درچه‌ای و آیت االله میرزا بدیع درب امامی و آیت‌االله میرزا عبدالمعالی کلباسی ، بوده است.
بیشتر تحصیلاتم را در همین اصفهان گذراندم و تنها دو سال که مصادف بود با اواخر عمر مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری ، برای تحصیل به قم رفتم . من را پس از دوران صباوت به مکتب فرستادند و تا سن ده سالگی دروس فارسی را کامل کردم و نیز تا سن ۱۱ سالگی در مدرسه‌ی درب کوشک ، خدمت مرحوم آیت‌الله حاج آقا آخوند زفره‌ای ، استاد ادبب ، اشتغال به تحصیل علوم عربی ، پیدا نمودم. مرحوم آخوند علاوه بر تبحّر و استادی در ادبیّات ، در علوم غریبه هم دستی داشت. و تا سن ۱۳ سالگی ، مقدمات را خدمت ایشان تلمّذ کرده و همچنین تدریس نیز می‌نمودم.
در سن ۱۴ سالگی ، مغنی و مطول را در خدمت مرحوم حجت الاسلام آقا شیخ علی یزدی و جمعی دیگر مثل آقا سید محمدکاظم اسفیجانی ، خواندم. قوانین را در محضر آیت‌الله مفید و جلد اول و دوم شرح لمعه را در خدمت حاج شیخ علی یزدی و آیت‌الله میرزا احمد اصفهانی ، خواندم. و قسمتی از آن را هم نزد مرحوم ، حاج آقا رحیم ارباب و مقداری را هم خدمت مرحوم آیت‌الله حاج سید مرتضی خراسانی خواندم. (ایشان از شاگردان مبرز مرحوم آخوند خراسانی بود. ) رسائل و مکاسب را نزد محروم آقا سید مرتضی خراسانی و نیز خدمت آقای حاج میرزا حسن معروف به داورپناه (که از شاگردان بسیار مبرّز مرحوم آخوند ملا محمد کاظم بود. ) خواندم. سطح و خارج کفایه را از محضر آیت الله سید محمد نجف آبادی ، استفاده کردم و ۱۱ سال خدمت ایشان ، تلمّذ نمودم ( ایشان یگانه مدرس اصفهان بود و خیلی منظم درس می‌گفت) . ۴ سال نیز در حوزه‌ی درس ، جامع المغنول و المنقول ، مرحوم آیت‌الله سید علی نجف آبادی شرکت کردم و در فقه و اصول و کلام از ایشان ، استفاده کردم . ایشان نیز عنایت خاصی به من داشتند و بارها مرا تشویق و تحسین می‌نمودند. شوارق را خدمت آن مرحوم خواندم. از خصوصیات این مرد بزرگ این بود که با همه‌ی فضل و کمال ، اهل منبر هم بود و به وعظ و ارشاد مردم اهمیت می‌داد و انصافاً از حیث جامعیت در عصر خود کم نظیر بود.
همچنین چند سالی از درس خارج مرحوم آیت‌الله حاج شیخ محمدرضا نجفی و دو سه سال نیز از درس خارج آیت‌ا… آقا سیّد مهدی درچه‌ای استفاده کردم.
یکی از خصوصیات من ، این بود که از همان ابتدای طلبگی به تدریس اهمیت می‌دادم. هر درسی را که نزد استاد مشغول می‌شدم، درس پایین‌تر را تدریس می‌کردم. رسائل و مکاسب که می‌خواندم ف معالم و قوانین را تدریس می‌کردم . اهل نوشتن درس‌ها نبودم ولی مطالعات جنبی درباره‌ی موضوع درس بسیار داشتم به طوری که گام می‌شد برای یک موضوع ده کتاب و حاشیه‌ی جنبی را مطالعه می‌کردم.
متأسفانه با اینکه استعداد خوبی داشتم و اهل مطالعه هم بودم و مرحوم به آینده‌ی من خیلی امیدوار بود ولی از ۲۴ سالگی دچار مریضی صعب العلاجی شدم که هنوز هم دچار همان مریضی هستم و به خاطر ضعف مزاج و کسالت ، مخصوصاً در فصل زمستان ، مکان تدریس متغیر می‌شد و لذا گاهی در منزل تدریس می‌کردم.
از ویژگی‌های آن مرحوم که تا پایان عمر شریفش ، بدان علاقمند و پایبند بود ، بحث و مذاکره‌ی علمی بود. در این چند سال اخیر ، ایشان با تمام ضعف جسمانی و مزاجی و تألمات روحی ، ( که به قول یکی از وعاظ اصفهان ، همین زنده بودن ایشان با این همه کسالت و بیماری ، خود از معجزات الهی بود ) به تدریس و بحث خود ادامه دادند و متون مختلف فقهی ، کلامی ، فلسفی ، عرفانی ، تفسیری و … را قرائت کرده و توضیح می‌دادند. از جمله متونی که در این چند سال اخیر یعنی متجاوز از هشتاد سالگی تدریس می‌کردند ( آنهم بدون پیش مطالعه و بعضاً ، مقداری از متون را از حفظ قرائت می‌فرمود، متونی که در سنین جوانی تدریس کرده بود) ، شرح آیات الاحکام مرحوم فاضل ، متن کامل شرح منازل السائرین ملا عبدالرزاق ، مقداری از مفاتیح الغیب ملاصدرا و شرح اصول کافی او ، بخشی از شرح اسماء الحسنی حاجی سبزواری ، شرح و تفسیر کامل رساله‌ی سیر و سلوک مرحوم بیدآبادی و … بود که بسیاری از آن‌ها توسط بعضی از شاگردان ایشان ، بصورت یادداشتهایی ، محفوظ مانده است.
آیت‌الله مدرس از مفاخر شیعه در دوران معاصر و دست کم در اصفهان ، از حیث ذوفنون بودن و جامعیت ، بی نظیر بود. او الحق ، علاقه ذوفنون و جامع معقول و منقول بود. زمانی که ایشان برای زیارت حضرت معصومه (س) به قم مشرف شده بود و به دیدار بعضی از علماء ( و من جمله مرحوم آیت الله بروجردی ) نیز رفته بود ، بعضی از علماء اعلام و حضرات آیات پس از مذاکره و بحث علمی که با ایشان داشتند از ایشان خواسته‌بودند که در قم بماند تا شیفتگان علم و تشنگان معرفت بتوانند در این مرکز جامعه‌ی علمی شیعه ، از وجود مغتنم و ذی قیمتش بهره‌ی کامل ببرند.